Inn i granskauen | USA

 

Det har vore roleg frå meg i eit par dagar no. Eg tenkte at det kanskje var godt for dykk der heima med ein liten lesepause. Dagane har eg brukt på å utforska New Orleans, ete altfor mykje god mat,vore ete opp av mygg, og vore på grensa til å kasta opp to gonger, skjønt eg lovar dykk at eg ikkje er gravid, for då hadde eg vore ennå meir av eit mirakel enn det eg allereie er. Vêret på si side har gjort alt mogleg for å hindra ein kvar type sportsaktivitet eg kanskje kunne tenkt meg å gjort i byen. I grunnen har det då altså gått i eting av mykje usunn mat, og lite jogging (men eg har gått fram og tilbake frå hostellet til sentrum, og det er ikkje så altfor gale i eit land som hatar fotgjengarar!)

Ikkje for å skrøyte eller noko, men eg har vore ei veldig flink jente, og stått grytidleg opp om morgonane (i alle fall for nokon som visstnok skal vera på ferie), fordi er det noko eg har lært i løpet av mitt lange liv, er det at solen er mindre sterk på føremiddagen. Enkelte nordmenn tåler 30°C og 85-90% fuktighet dårleg, og sånn er det berre. Hadde det ikkje vore for det at byen er ny og interessant, hadde eg seriøst berre vore i senga mi med klima-anlegget, ein god bok, og berre vore kald. Men diverre har eg ikkje tid til slik latskap, så i dag morgon tok eg motet til meg nok ein gong og gjekk ut dørene, trass i det dårlege vêret. Eg skulle nemleg til Cajunland. 

No veit eg ikkje kor mykje de veit om folka her nede i Louisiana, men de har kanskje fått med deg at det finnes både fransk-kreolske folk/kultur/mat og cajun folk/kultur/mat. Forskjellen er ganske enkel: kreolarane var folk som budde i Louisiana, spesielt i New Orleans, før staten vart amerikansk. Dei er ein blanding av tysk/fransk/spansk/vest-afrikansk og chickasaw-indianar folk, og har difor ein heilt unik kultur. For å vera ein kreol må du dessutan vera født i Louisiana. Ein cajun derimot, er ein etterkommar av acadia-folket frå Fransk-Canada. 
 

Begge gruppene et like retter (jambalaya, gumbo, étoufée osb.), men dei lagar dei annleis. Kreol-versjonane er mykje mindre krydra, medan cajun er sterkt. Om du har super-sensitive smakslaukar, kan det difor vera ein god idé å finna ut om restauranten er kreol eller cajun før du reserverer eit bord. Grunnen til denne forskjellen er at cajun-folket er praktiske – dei lev tradisjonelt i, og av, sumpområdet, og jaktar og fiskar seg fram i livet. Difor et dei òg mykje meir viltkjøt; alligator, ekorn, vaskebjørner, rådyr osb., som naturleg nok smakar betre med meir krydder. Dessutan bevarte maten seg betre om det var sterkt. Eg skal ikkje gå inn i matdetaljar i dag, men eg ville berre forklara dette for at de skal forstå noko viktig: New Orleans er ein kreolsk by. Området rundt er cajun. 

 

I Cajunland er alt annleis enn i ''the Big Easy''. For det fyrste har dei ein heilt annleis dialekt. Ingen av plassane snakkar ''standard'' sørstatsdialektar, og sjølv om det naturleg nok er variasjonar her òg, så er New Orleans-aksenten til dømes nærmast i ''slekt'' med Brooklyn, New York-dialekten. Og cajundialekten høyres ut som ein slags blanding av sørstat, generell britisk og fransk, om de kan førestille dykk det (dei uttaler t.d. Louisiana med trykk på ana, med ein nesten britisk 'a'.) Når det er sagt, så krydrar alle ihop språket med ''y'all''-ar. 

Men det som overraska meg mest av alt, var det at så mange i Louisiana ennå snakkar fransk. Staten er faktisk ein av berre tre statar som har to (eller fleire) offisielle språk, saman med New Mexico og Hawaii, og mange i Cajunland har ennå fransk som morsmål. Eg var utruleg glad for å kunna prata på fransk saman med guiden vår i sumprområdet, Torres, sjølv om det til tider var vanskeleg å forstå kva han sa. Fransken her har jo trass alt utvikla seg frå fransken forfedrane brakte med seg for 200-400 år sidan, og dessutan har chickasaw-folket 'snikindianisert' (eg vel å bruka dette ordet for å beskriva noko positivt) eit mangfald av ord inn i fransken. 
 

Uansett, de må ikkje la meg babla i eitt sett på denne måten! Eg skal jo faktisk fortelja de om kva eg har gjort på i dag, men eg kjem jo aldri fram til poenget på dette viset! Altså, som eg sa til dykk i reiseruta mi, hadde eg bestilt ein tur av sumpområdet, the bayou, og sukker-plantasjar på førehand, via Tours by Isabelle. Det var eit heilt fantastisk opplegg, med ein herleg kul guide, god mat og mykje historie og kultur å by på!

Fyrste stopp var altså bayouen. For dei av dykk som lurte, så kjem ordet frå chickasaw-språket (dei folka der altså, spreiar språket deira i alle retningar!); ein ''bayuk'' betyr ''ein bekk som ikkje renn'' (bayou er den franske versjonen.) Bayouar ser ut som bekker, og av og til elver, men har absolutt ingen straum i seg. Ho berre ligg der. Ved breidda til ein bayou, sat eg og fire andre oss ned i ein elvebåt, saman med Torres. 
 

No skal dette vera sagt, at det er mykje du kunne skrive om Torres, for han var dritkul. Han er på alle måtar den type mann du ville vore saman med om ein kjempekatastrofe som øydela all infrastruktur kom, og alle måtte passa på seg sjølv. Torres er altså, på alle vis, ein skikkeleg mann, og når sant skal seiast så er det skjønt få av dei igjen. I tilfelle du ikkje trur på meg, så hadde Bill O'Reilly ein reportasje om han, der han skrøytte vilt om både turen og Torres (og kor ofte har Bill O'Reilly eigentleg noko positivt å seia?), og for ein gong skuld er eg og Bill einig. 

Utanom turguide er Torres ein jaktmann, fiskar og pla i si tid òg jakta på krypskyttarar. Etter forteljingane å dømma halt han på å verta drepen fleire gonger av både krypdyr og krypskyttarar, han jaktar all maten han et sjølv (rådyr, ekorn, alligator), klarer å etterlikna oksefrosken sin paringslyd, og skriket til ein baby-alligator (som gjorde at alligatorar kom til båten vår, slik at me fekk tatt bilete), og vart dessutan treft av lynet eit par år sidan. Han setter liksom alle andre menn i skuggen. Eg trur gjerne eg bør setja kriteria for ein framtidleg kjæraste litt høgare. Ja, ja, eg veit du er ingeniør, men klarer du å få tak i mat om verda kollapsar? Og klarer du å flå ein alligator? Han var verkeleg, slik guiden vår sa, ''The Man''.

Det er ikkje akkurat mangel på alligatorar i bayouen heller, så det er ikkje slik som i Kristiansand Dyrepark der dyra har det så bra at du nesten berre får sett hestane, og gjerne eit esel om du er heldig, for dei sjenerte dyra (som du kom for å sjå) har gøymt seg i deira private skog. Her ser du alligatorar uansett. Og når du får dei på nært hald, så er det i grunnen ganske søte. Torres heiv marshmallows ut i vatnet, og alligatorane sumde lynraskt mot oss for å få seg litt snop. Og det var som var aller søtast, var då dei skulle bremsa ned etterpå. Dei berre spreidde føtene og armane sine ut, og flaut som ein stokk. Krokodiller, derimot, kjem aldri til å vera søte uansett kva du gjer med dei. 
 

Om de synest at marshmallows er eit underleg val av knask å gje til ein alligator, så var det i alle fall populært. Torres har nemleg jakta alligatorar i 28 år, og sa at, av all dei forskjellige typane mat han har gjeve dei, har marshmallowen vore den mest populære. Ikkje rart dei har så stygge tenner! (Dessutan forklarte Torres at dei har veldig dårlege augo, og kvit er den fargen dei ser klarast.) Fyren kunne jo alt. 

Neste stopp var plantasjane. Som fleirtalet indikerte, drog me faktisk på to forskjellige: Oak Alley-plantasjen, og Laura-plantasjen. Det er plantasjar langs heile Mississippi-elva, så det er meir enn nok å velja mellom, men desse to var heilt spesielle. Fyrste stopp var Oak Alley, der me byrja med ein tradisjonell lunsj (inkludert i turen), fylgt etter av ein guida tur i huset. Huset vart bygd i antebellum-perioden, som varte frå 1700-talet til Den amerikanske borgarkrigen, og guidane er kledde i klede frå denne tida. Huset var fint nok, sjølv om det var mykje mindre på innsida enn det eg hadde trudde på førehand. Utsida, derimot, var nydeleg. Entreen til hovudinngangen er ein lang gate med 300-år gamle eiketre på begge sider (trea er eldre enn huset), og dette er hovudgrunnen til at plantasjen har vorte brukt som setting i mange filmar, blant anna Interview with a Vampire. 

Laura-plantasjen falt mykje meir i smak, for han var totalt annleis enn alle andre plantasjar eg har sett på film eller langs vegkanten i Louisiana. Han er bygd i fransk-kreolsk stil, og ser difor ikkje ut som dei elegant, klassiske kvite husa du ser i andre delar av sørstatane. Grunnen til dette er enkelt nok at dei fleste sørstatane var protestantiske og britiske, og kvitfargen skulle visa kor audmjuke dei var (dette behovet hindra dei derimot ikkje i å byggja svære hus.) Men sørlege Louisiana er katolsk (resten av staten er baptistar), og katolikkane hadde slettes ikkje behov for å visa kor audmjuke dei var. Huset på Laura-plantasjen var difor malt i eit stort spektrum av fargar; lilla, raud, gul, oransje osb., men er til gjengjeld mykje mindre.  

Guiden tok oss gjennom historia bak huset, slavane som budde der, familien som eigde det, med hovudvekt på Laura, som plantasjen er kalla opp etter. Ho var ei veldig interessant dame, og levde i nesten 102 år, frå 1862 til 1964. Altså var ho fødd inn i ein familie med 120 slavar, rett etter Den amerikanske borgarkrigen braut ut, og levde likevel lenge nok til å sjå Martin Luther King Jr. og borgarrettsrørsla. Ganske spesielt. Plantasjen er dessutan unik i det at fire av fem eigarar var kvinner (den eine mannen av Laura sin far), i ei tid då kvinner berre skulle produsera born og vera mjølkemaskiner. Yeah, baby. Kvifor skal berre gutane ha det kjekt? 
 

Elles har eg altså det bra :)