Eg skulle eigentleg ikkje bruka internettet, eg. Det var jo det eg erklærte for heile verda på Fjesboka før eg reiste frå Canada. Marion kjem tilbake om to veker, skreiv eg, så me talast i Colombia. Det er i grunnen litt pinleg då, å koma her berre fem dagar seinare, men det er altså ikkje fordi eg har sakna internettet. Nei, men eg har no vore i Havanna i seks dagar, og det har vore så mykje nytt, så mange nye inntrykk og opplevingar eg berre måtte dela med dykk heime, som eit eksem eg ikkje fekk vekk, at eg kjøpte internett for ein time for 8 CUC. Hotella i Cuba prøver så hardt å vera moderne, og har no då altså fått trådlaust internett, men dei har ennå ikkje lært koss dei stengjer det av, så her sit eg altså ennå, fire timar etter timen min var over, og driv med internett-tjuveri.
Det er vanskeleg å vita kor eg skal byrja, for alt her er annleis. Fukta, varmen og den tjukke eksosen minner veldig om Asia, spesielt med alle laushundane og -kattane, som er så tynne at det gjer vondt. Havanna er dessutan den einaste byen i verda som har ein Chinatown utan kinesarar (der finn du visstnok den beste italienske maten.) Det aller kulaste er likevel køyretøya: dei eldgamle amerikanske bilane i alle fargar er fantastisk, og Ladaene som knapt heng saman, men køyrer sakte, men sikkert fram likevel. Eg har aldri tatt så mange bilete av bilar før, og sjølv om eg allereie har tatt eit tusen bilete av Chevroletane og Ferrariane (ja, for dei har dei òg her), er dei så utruleg tøffe eg kunne godt tatt eit tusen til. Dei gule skulebussane importerte frå Québec med ''École scolaire'' ennå skrive på, og rutebussane frå Spania med ''Ciudad Barcelona'' malt i blokkbokstavar på sida, gjer dei cubanske vegane fascinerande å sjå på.
Turistar
er generelt avskilt temmeleg bra frå dei lokale – me har vår eiga
mynteining, eigne bussar, og eigne køar i
restaurantar/iskrembutikkar (om dei lokale får lov til å eta der i
det heile tatt, sjølvsagt), så den einaste måten å koma i kontakt
med folk er å bu med dei. Heldigvis har Cuba ingen hostell – du
bur enten i hotell, eller hos ein lokal familie, der du leiger eit
rom i ein casa particular.
(Cubanarar kan faktisk selja og kjøpa hus fritt etter ynske, men det
er svindyrt - i Havanna kostar hus alt frå 20-50 000 pesos.) Det er
heilt fantastisk! Min casa heiter Casa
Candidá, og her har eg mitt eige rom for fyrste gong på 2 ½ veke,
med eige bad og alt. Huset er dessutan berre ti minutt frå sentrum,
så eg skal ikkje klaga.
Casa
Candidá er eigd av eit veldig koseleg par i femtiåra, Candidá og
Pedro. Candidá er veldig moderleg, og lèt meg aldri gå ut av
dørene utan eit tjukt lag av solkrem, nok vatn og få verdisaker. Ho
vaskar kleda mine, og kokar kaffi til meg når eg kjem heim om
kvelden. Pedro på si side er fast bestemt på å læra meg spansk,
og har gjort ein god jobb. Han meiner at det er bra at norske jenter
har vernepliktteneste (''Kvinnfolk preikar likestilling, men vil
likevel ikkje inn i militæret! Send dei inn for å få litt
disiplin, så teier dei kanskje stilt etterpå''), og har dessutan
veldig sterke meiningar om Vesten.
Ein
kveld prata me (og eit tysk par) om marknadskonkurranse, eller
mangelen på det i Cuba. ''Men kvifor treng dykk så mykje val? Det
er berre forvirrande,'' sa Pedro. ''Her har me alt me treng utan
økonomisk imperialisme.'' Livet er enkelt for Pedro, som dessutan
også meinte at han nok ikkje hadde vore lukkelegare om han hadde
hatt sylvbestikk, og for så vidt ser eg meg einig i det. Då ei
sveitsisk jente lurte på om egga me åt til frukost, kom frå
frittgåande høns, vart både Pedro og Candidá forvirra. ''Kor
elles skal du frå egg frå, om ikkje hønsa?'' Me forklarte at i
Vesten er det diverre vanleg å tvinga hønsa i bur, der dei har det
forferdeleg. ''Og de seier at vårt land er merkeleg! Høns i bur,
høyrt på maken...''
Candidá
vil dessutan at eg skal skriva at ho har sett Fidel Castro heile 125
gongar, noko ho er veldig stolt over, spesielt sidan Pedro har berre
sett han 124 gongar. Eg spurde om Raúl var like populær, men nei,
sjølv om han var ''muy importante también'',
var han ingen Fidel. Castro brørne er tilsynelatande ganske populære
ennå her til lands, og eg hadde ein ganske komisk samtale med
drosjesjåføren om dei. Sjåføren forklarte at den gamle
parlamentsbygningen som dominerer sentrum i Havanna, ikkje lenger
vert brukt som parlament, og eg lurte naturlegvis på om dei hadde
ein ny parlamentsbygning. ''Nei, nei, me har Raúl
y Fidel Castro.'' Sí, det veit eg,
men har de ikkje parlament? ''Ikkje noko behov for det. Me har
Raúl y Fidel Castro.''
Drosjen
var dessutan ein veldig fin, gammal amerikansk bil, som sjåføren
stolt fortalde meg var 61 år gammal. ''Kan du få tak i reservedeler
om noko vert øydelagd?'' ''Neida. Om me har eit problem, set med oss
ned på ein stol, tar ein kopp kaffi og tenkjer til me får ein god
ide. Så lagar me noko og fiksar problemet.'' Denne praktisk og
kreative mentaliteten er noko som går igjen her til lands. Folk
reparerer bilane sine heile tida på gatene, og om du ser godt etter,
merker du at dei så vidt har verktøy. Pedro meiner at alle bør
leva slik. ''Eg var i Brasil ein gong og bilen vår vart øydelagd.
Mekanikaren ville ha 1,500 dollar for å fiksa det, men eg sa nei. Eg
kan gjere det sjølv, og eg klarte det, med litt silikon og ståltråd.
I Cuba lærer me å fiksa våre eigne problem – i Vesten lærer de
å betala andre folk for å gjera det for dykk.'' Fyren har eit
poeng.
Men
Havanna er ingen koseleg by å vandra rundt i gatene i. Det er
faktisk ganske så strevsamt. For annankvar meter vil nokon spørja
deg om du treng ein drosje (enten ein bil eller sykkeltaxi), eller
seie ''Happy Holidays! Welcome to Cuba, you like
my country?'', som vert litt irriterande når du har høyrt
det to tusen gonger. Og så har du mannfolka (alt frå 13-årsalderen
til omlag 80), som er eit kapittel i og for seg sjølv. Eg overdriv
ikkje når eg seier at omlag kvar tredje mann eg går forbi, skrik
noko slikt etter meg: ''Oye, mami / señorita /
baby / ladies (vanlegvis fleirtal)
/ chica og/eller
hola'', fylgd etter av
''You want boyfriend? I good boyfriend for you! / Cheap American car,
low price, only for you baby / I love you / I good chico for you, sexy mami / Want to have fun tonight,
pretty ladies? / Papi loves
you / Oye blanca chica.
This is how I like it.'' Mange prøver òg å få meg til å
leggja merke til dei ved å senda tusenvis av slengkyss eller laga
kysselydar, eller perverse bevegelsar (unge politimenn likar spesielt
dette.) Eg byrjar å verta lei av å høyra kor dei vil ta deira
cojones i meg.
På
museumsfronten byr Havanna på det aller meste. Du kan dra til
revolusjons-museet, nasjonalgalleriet, poesimuseet, utdanningsmuseet,
rom-museet (altså om drikka som kjem her i frå), og hundrevis av
andre. Eg hadde verken tid eller pengar til å besøka dei alle, men
blant dei eg såg, var Museo 28
septiembre, det Naturhistoriske-museet, Museo
de la Revolución og Castillo de la
Real Fuerzo.
Museo 28 septiembre (pris 1 CUC + 2 CUC om du vil fotografera) var ganske keisam – mesteparten var på spansk, og dama som jobba der, fylgde etter meg gjennom heile museet, som rett og slett var ukomfortabelt. Det Naturhistorisk-museet (3 CUC, ingen fotografering) var greit – avdelinga om cubansk natur og dyreliv var interessant, men dei fleste utstillingane hadde eit tjukt lag med støv på, og generelt var museet ganske mørkt og varmt. Igjen var alt på spansk, men biologi er mykje enklare å lesa på spansk enn historie/politikk, sidan dei fleste orda liknar på engelsk. Eg klarte å lesa gjennom alle tekstane utan problem, så det bør vera greit for dei fleste. Museet er verdt å besøka om du har gjort alt anna du kunne tenkja deg å gjera i Havanna, og ennå har mykje tid til overs.
Museo
de la Revolución (6 CUC + 2 CUC for fotografi) ligg i det
gamle palasset til Batista (ganske ironisk,
ikkje sant?), og dette likte eg godt. Du får læra alt du nokon gong
treng å vita om den cubanske revolusjonen og tiåra etterpå. I
tillegg får du lesa om alle dei viktigaste menneska i Cuba, slik som
Castro-gutane, Ché Guevara, Camillo osb. På toppen av kirsebærtreet
får du dessutan sjå mange kule gjenstandar, slik som fly frå den
kalde krigen, Castro sin gamle bilar, delar av det amerikansk flyet
som var skote ned i 1962 då det kom inn i cubansk luftrom, og delar
av fly/anna transport frå the Bay of Pigs
Operation. Den mest spennande attraksjonen var likevel la
Granma, båten som førte 83 menn – blant dei Castro og
Ché – frå Mexico til Cuba, i 1956.
Men
det eg likte aller best, var tekstane. Av og til var den engelske
versjonen litt rar (''Our foreign policy was
mainly based on the anti-imperialist and the internationalism''),
men for det meste var det berre komisk. Amerikanarar var alltid
referert til som ''imperialistane'' eller ''Yankees''
(på spansk, yanquis.) Eg er heilt
med på forklaringa om CIA som ein terroristorganisasjon, men museet
var ennå meir tydeleg i si forakt, ''The CIA
tried to subjugate us, but as the first country in Latin America, we
fought against those bastards and won!'' Forfriskande
herleg å lesa. Dei hadde heller ingenting til overs for cubanske
flyktningar, ''Thanks to their fitness, our
sportsmen were able to participate in the Central American Games in
Puerto Rico. On arriving there,
they were received by Cuban apatrida (?) settled in that country, who
performed the usual provocation show of such cases.''
Likevel
likte eg Castillo de la Real Fuerza (3 CUC
+ 5 CUC for fotografering) aller best. Festninga er den eldste
militæret festninga i Cuba, og visstnok i heile Amerika, og byr på
mykje rart, frå militære uniformer, til våpen, kanonar og skattar
funne i gallionar utanfor Cuba. Eg fann òg ein kopi av Ra II donert
av Thor Heyerdal og Kon Tiki museet i Oslo :)
Det
einaste eg verkeleg mislikte, var folka som jobba i museet, som
prøvde å mjølka pengar ut av meg heile tida. Dei gav meg
tilfeldige turar eg ikkje ba om, og fylgde meg rundt i heile museet
som ein parasitt, for deretter å forlanga tips når dei var ferdige.
Eller så kom dei med norske kroner, spurde kor mykje det var verdt i
CUC, og lurte på om eg ville veksla. Då eg sa at eg ikkje hadde
behov for ein femkroning, ville dei ha klede, såpe (dette spørsmålet
får turistar visstnok overalt, som om me ber på toalettsaker i
museum), eller om dei i det minste kunne få kameraet mitt (ja
særleg.) Eg skjønar at dei har lite, og eg følte meg litt dårleg
då eg takka nei, men eg treng det eg har sjølv.
Med
ein gong Kristoffer Kolumbus kom tilbake til Europa med la Santa
Maria, la Niña og la Pinta (eller kom han tilbake med alle tre? Eg
har ærleg talt lese lite om mannen sidan me hadde om han på skulen
då eg var sju, så alt er fritt frå minne), ba kongane av Spania og
Portugal paven om å gje dei heile den nye verda på deling, i håp
om å finna gull, sylv og syfilis. Paven hadde ingenting imot dette
(jepp, han fekk faktisk syfilis), og teikna ein strek ned verdskartet
frå pol til pol. Alt aust for linja – vestkysten av Afrika, enorme
havområdet og vesle Brasil – gjekk til Portugal. Alt vest for
linja gjekk til Spania, og den 7. juni 1494 vart dermed nesten heile
Amerika, ved eit pennestrøk, spansk.
I
tilfelle du lurte på kvifor franskmennene ikkje fekk noko, så hang
dette saman med det faktumet at dei hadde finansielt støtte rivalen
til Paven i kappløpet om kven som skulle få lov til å bu i
Vatikanet. Skjønt til den dag i dag meiner franskmenn at dei
''fann'' Amerika fyrst, og om du tar turen innom marinemuseet i
Saint-Malo, kan du læra alt om koss fiskarar frå Bretagne og
Normandie fiska langs den canadiske kysten frå 12/13 talet og
utover. Ingen brydde seg om at vikingane var dei fyrste europearane i
området, då me drog med ferje til Canada på 1000-talet, og at
kanskje, berre kanskje, urbefolkningane hadde funne Amerika
fyrst. Så vidt eg veit, blomstrar ikkje latinamerikanarar opp som
plantar i Amazonas. Uansett, paven brydde seg fint lite om å vera
politisk korrekt, og svarte franskmennene med ''Quid. Semper'',
latinsk for ''same det.'' Amerika skulle tilhøyre den iberiske
halvøya, og det var det.
Eit
av dei fyrste landa tsom vart ''funne'', var Cuba, den 28 oktober
1492, av ingen andre enn Kolombus sjølv. To år seinare kom han
tilbake, denne gongen med eit brev frå paven, som visstnok hadde
gjeve Kolombus løyve til å overta landet, massakrera
lokalbefolkninga (skjønt dei nok hadde sagt sivilisera), og
konvertera alle ihop til katolisismen. Som er litt som å seia,
''Hei, høyr no her. Det er ein ganske rik mann på den andre sida av
verda som bur i eit stort palass sjølv om han preikar audmjukskap,
med mange elskarinner sjølv om han eigentleg skal vera jomfru (denne
paven hadde faktisk åtte born), og mange menn (han var jo katolsk
trass alt), og han skreiv dette papiret, ser du? Og der står det at
eg kan gjera kva som helst med deg og ditt land. Du treng ikkje
forstå kva det er eg seier, eller kva dette betyr, for den sags
skuld, for eg har våpen, og du har palmetre.'' Innan 80 år var så
og seia heile urbefolkninga død.
Bastardos.
Uvanleg
for meg, kom eg til Cuba utan ei liste av restaurantar eg ville
besøka, eller ein matplan i det heile tatt. Eg kom ikkje her for
maten si skuld, og eg hadde høyrt blanda revyar om det å eta ute i
Cuba, så eg tenkte eg skulle sjå kor vinden tok meg. Dei einaste
plassane eg visste eg ville prøva var El Floridita, ein
restaurant frå 1817, som er verdskjend for daiquirien som Ernest
Hemingway utvikla. Eg skjønte ikkje heilt kva som var så spesielt
med drikka, men det var no i alle fall kaldt i restauranten. Eg var
òg innom Dos Hermanos, som både Hemingway og Marlon Brando (<3)
likte, der hadde eg ein god kopp med kaffi og ein dårleg sandwich.
Eg likar å tru at Hemingway skreiv The Old Man and the Sea
her, fordi han var ein gamal mann, og restauranten har utsikt til
havet. Boka vart jo skriven på Cuba, så det kan jo stemma (det er
forresten eit fint bilete av Hemingway med Castro på veggen, og eit
endå finare bilete av ein veldig fin Brando.) Restauranten er veldig
kjent for mojitoen deira, som eg ikkje prøvde.
Restaurantmaten i Cuba var meh. Ikkje forferdeleg, men ikkje fantastisk heller. Difor åt eg med Candidá og Pedro kvar morgon og kveld. Maten var veldig god og tradisjonell, og mykje betre enn det du finn i restaurantar. Frukosten (5 CUC) bestod av kaffi, ostesmørbrød, egg, fruktsalat, nypressa fruktjus osb., medan middagen (8 CUC) varierte frå dag til dag. Blant anna fekk eg kylling, fisk og svin, og på tysdag fekk me hummar. Det var nemleg den tyske turisten sin bursdag, og Candidá stelte i stand eit lite selskap med fersk hummar og kake. Her vart eg dessuten også introdusert til TuKola, den lokale versjonen av Coca Cola, som smakar like dårleg som originalen. TuKola er forresten eigd av det same merket som sel flaskevatn, Ciergo Montero, som stolt reklamerer for at dei er den største flaskevassprodusenten i landet (''Som ikkje er veldig vanskeleg,'' peika Pedro på, ''for det er òg den einaste.'')
Alt
i alt har cubansk mat så langt vore temmeleg god. For det meste
består det av mykje svin, kylling, svarte bønner, mykje frukt, egg,
ris, yucca og sjømat. Alt er enkelt laga, med lite krydder
(ingenting er sterkt) og milde smakar, men eg likte det likevel.
Berre ikkje leit etter godt brød, for det finst ikkje.
Spansken
min er morosam. Eg prøver veldig hardt, men eg føler meg litt som
ei steikt gås når eg snakkar. Generelt prøver eg å tenkja på
engelske ord av latinsk opphav (eller franske ord), forma med ein
standard spansk konjugasjon, og uttalt med ein stereotypisk italiensk
aksent. Men akk, eg endar opp med å automatisk snakka fransk, og av
og til italiensk (eg tok eit italiensk språkkurs i seks månadar, og
det meste har eg gløymt, men det kjem alltid tilbake kvar gong eg
prøver å snakka spansk), og for å sitera Petter Solberg, ''It
is not only, only, but, but''. Ordet revolución,
til dømes, burde jo vera enkelt å uttala, men kvar gong eg prøver,
kjem det ut som den franske uttalen på révolution.
Spansken min er difor slik: ''Eh... la banca...uh... esta (søren, kva er fortida av esta) uhm...ferma? Ferma (er dette eigentleg eit ord på spansk?) cette (det er no i alle fall fransk) noche. Noche? Notta (hallo, italiensk!) No, noche. Comprendo?'' og håpar at det usikre smilet mitt skal på eit eller anna vis hjelpa dei i å forstå. (I tilfelle du ikkje gjorde det, meinte eg å seia at banken var stengt i kveld.)
Overraskande nok forstå eg ein god del spansk, som er komisk, fordi dei einaste setningane eg kunne før eg kom, var: ''Dónde está el baño?'' (kor er toalettet), ''Y su mama también'' (mor di òg), ''Yo no hablo español'' (eg snakkar ikkje spansk), og ''No me ha venido el periodo desde hace dos meses'' (eg har ikkje hatt mensen på to månadar.) For det meste når folk snakkar spansk til meg, svarer eg med kva enn eg kjem på. Eg synest ikkje det er eit forferdeleg vanskeleg språk munnleg, og om du har eit godt grep på engelsk/fransk, er det ikkje så veldig langt unna. Med Candidá klarte eg til og med å diskutera internasjonal politikk (Snowden, Putin og litt venezueliansk oljepolitikk) i perfekt spanglish. Eg er ganske stolt av det :)
